Sa gledišta savremene nauke i tehnike motorno ulje je obavezni tečni mašinski elemenat motora SUS. Ono u motoru obavlja pet podjednako važnih funkcija: Razdvaja i podmazuje metalne mašinske elemente - smanjuje trenje i habanje.
Hladi – odvodi toplotu sa klipova i ležajeva.
Pere spregnute kontaktne površine radnih organa motora i obezbeđuje im bolje hlađenje i podmazivanje.
Zaptiva motor i obezbeđuje odgovarajuću kompresiju, bolje sagorevanje goriva i bolje iskorišćenje energije koja pri sagorevanju goriva nastaje.
Štiti sve unutrašnje delove motora od korozije koju bi izazvale kisele materije što nastaju sagorevanjem goriva i degradacijom ulja.
Ako samo jedna od nabrojanih funkcija nedostaje, posledice su kvarovi i skupe popravke.
Pravila za izbor motornog ulja
Poljoprivredne mašine su veoma skupe. Treba ih servisirati i negovati da bi što duže trajale. Jedan od načina da se to ostvari jeste i izbor motornog ulja ogovarajućeg kvaliteta. Za to je potrebno znati i poštovati nekoliko pravila:
Birati motorno ulje prema preporuci proizvođača motora ili stručnjaka.
Ne birati tzv. «jeftina ulja» jer su ona na kraju najskuplja. Brzom degradacijom takvog ulja stvoriće se talozi po vitalnim delovima motora. To će izazvati isto što i holesterol u krvnim sudovima čoveka – smrt.
Preporuke proizvođača motora nalaze se u servisnoj knjižici svake mašine. One se odnose na viskoznu gradaciju SAE i na oznake kvaliteta, odnosno, na radne osobine API i ACEA.
Viskozitet ulja
Proizvođači svremenih poljoprivrednih mašina preporučuju obaveznu upotrebu multigradnih motornih ulja. Za naše klimatske uslove najviše odgovaraju multigradna motorna ulja sledećih viskoznih gradacija: SAE 10w-40, SAE 15w-40 i SAE 20w-50.
Prva gradacija odgovara motorima novijih generacija kod kojih su zazori manji i za koja se preporučuju lako tečljiva ulja - ulja nižeg voskoziteta. Druga gradacija odgovara motorima srednje generacije, a treća, starijim motorima, naročito u toku leta.
Prednost multigradnih motornih ulja je što se mogu koristiti tokom cele godine bez obzira na promene godišnjih doba ili spoljašnjih temperatura. Osim toga ona su i kvalitetnija od monogradnih (SAE 30 ili SAE 40) i znatno su dužeg radnog veka. Po hladnom startu motora multigradna ulja vrlo brzo uspostavljaju uljni film između klipova i cilindara i između ležajeva, tako da odmah obezbeđuju optimalno podmazivanje motora. Monogradnim uljima je za to potrebno znatno više vremena, a u tom intervalu među kontaktnim površinama mašinskih elemenata dešava se suvo trenje i veliko habanje.
Prvi minuti posle hladnog starta motora su, sa gledišta podmazuivanja, najkritičniji. Ta opasnost je znatno umanjena ako se koriste multigradna ulja. Osm toga multigradna ulja, baš zbog nižeg viskoziteta, štede gorivo jer se manje energije troši na savladavanje viskoziteta. Kada se sve uzme u obzir, multigradna ulja su ekonomičnija od monogradnih, iako su od njih nešto skuplja.
Specifikacije kvaliteta
Budući da se SAE gradacijama označava samo viskozitet ulja, a on ne pokazuje koliko će neko ulje dugo i efikasno obavljati svih pet nabrojanih radnih funkcija, za pravilan izbor motornoih ulja moraju se znati i specifikacije kvaliteta. Opšte važeće specifikacije kvaliteta ili radnih osobina motornih ulja u svetu su one koje propisuju: Američki institut za naftu – API i Asocijacija proizvođača motora i vozila Evropske Unije – ACEA. Za sve dizel motore teških vozila, svih poljoprivrednih i građevinskih mašina, sada su aktuelne sledeće specifikacije:
a. API CF; API CG - 4; API CH – 4; API CI – 4
b. ACEA E - 3; ACEA E - 4; ACEA E - 5
Osim ovih postoje i specifikacije pojedinih proizvođača motora kao što su: VW, MB, MAN, VOLVO, John Deere, Masey Ferguson i drugi.
Ukratko o proizvodnji motornih ulja
Treba reći da se i motorna i sva ostala maziva ulja proizvode mešanjem minerlnih ili sintetičkih baznih ulja i aditiva. Mineralna bazna ulja proizvode se preradom nafte, a sintetička hemijskom sintezom – različitim tehnološkim postupcima iz različitih sirovina.Sintetička ili polusintetička motorna ulja su otpornija od mineralnih na dejstvo visokih radnih temperatura i na oksidaciju u kontaktu sa kiseonikom. Zbog toga su i dužeg radnog veka. Međutim, korišćenjem novih tehnologija danas se proizvode i mineralna motorna ulja visokog kvalitetnog nivoa i znatno dužeg radnog veka nego ranije. Njihova prednost je u tome što su znatno jeftinija od sintetičkih i polusintetičkih.
Aditivi
Aditivi su hemikalije koje obično nemaju osobine ulja, ali uljima poboljšavaju postojeće osobine ili im donose sasvim nove. Za proizvodnju motornih ulja koriste se aditivi koji: umanjuju trenje i habanje; održavaju žilavost uljnog filma i poboljšavaju zaptivanje motora; štite ulje od penušanja, oksidacije i brze degradacije (starenja); spiraju sve taloge koji se deponuju po radnim delovima motora, a koji postaju degradacijom ulja ili nepotunim sagorevanjem goriva; štite sve unutrašnje delove motora od rđe i korozije. U savremenim motornim uljima zastupljenost svi spomenutih aditiva je različita, ali združeni u celinu koja se zove paket aditiva, mora da ostvare sinergično dejstvo – viši radni efekat od prostog zbira pojedinačnih efekata.
Zbog svega rečenog, proizvodnja motornih ulja nije ni lak ni jednostavan posao. Potrebno je veliko znanje, iskustvo, tehnološka i laboratorijska oprema i veoma dug i skup istraživački rad. Osim toga potrebna su duga i skupa motorska ispitivanja pre nego što se utvrdi nivo kvaliteta i dobije dozvola za komercijalnu proizvodnju i prodaju određene varijante ulja. A potvrda o kvalitetu i dozvola za komercijalnu proizvodnju i prodaju pod određenim imenom i sa odgovarajućom oznakom kvaliteta, može se dobiti samo od nezavisne i akreditovane laboratorije i nekog od velikih proizvođača motora i vozila Evropske Unije – ACEA.
Zbog toga treba birati i kupovati motorna ulja samo od proverenih proizvođača i uvoznika koji garantuju da je ulje originalno i da odgovara onom kvalitetnom nivou koji je označen na etiketi pakovanja: API CF ili API CG - 4 ili API CH – 4 ili API CI – 4, odnosno, ACEA E – 3 ili ACEA E – 4 ili ACEA E – 5. (Poljoprivredni list) |